Kto z Was zna to uczucie zimnego potu spływającego po plecach podczas startu samolotu? I wcale nie chodzi o to, że boicie się latania, ale po prostu nagle zdajecie sobie sprawę, że tam na dole zostawiacie nieuporządkowane sprawy, nigdy niewypowiedziane życzenia i polisy ubezpieczeniowe, o których nikt nie wie. Jeszcze gorzej, kiedy z fotela obok uśmiecha się do Was wasz małżonek lub partner, a w domu pod opieką rodziny zostały „bąbelki”, z których braku na pokładzie jeszcze przed sekundą tak się cieszyliście… A gdyby tak przekonać się, że sporządzenie testamentu nie jest skomplikowaną czynnością i że nie czeka nas po tym tylko pochyła prosta prowadząca do grobu? Zatem jak sporządzić testament?
Co to jest testament?
Testament jest jednostronną czynnością prawną, przez którą osoba fizyczna osobiście i zachowując szczególną formę, dokonuje rozporządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci. Można więc przyjąć, że jest to dokument zawierający ostatnią wolę testatora (osoby sporządzającej testament) i zazwyczaj modyfikujący ustawowy krąg dziedziczenia (więcej o ustawowych zasadach dziedziczenia w następnych wpisach).
Kto może sporządzić testament?
Sporządzić testament może każda osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, a zatem osoba, która ukończyła 18 lat lub przed ukończeniem tego wieku zawarła związek małżeński oraz nie została ubezwłasnowolniona (całkowicie lub częściowo). Co ważne zdolność testowania (możliwość sporządzenia ważnego testamentu) musi istnieć w chwili sporządzania testamentu – późniejsza utrata lub nabycie tej zdolności nie ma wpływu na ważność testamentu sporządzonego wcześniej.
Co można zawrzeć w testamencie?
Sprawą oczywistą jest powołanie w testamencie do dziedziczenia kogoś, kto może już być naszym spadkobiercą ustawowym, jak i kogoś spoza tego kręgu. Jedynym warunkiem jest, aby powołana do dziedziczenia osoba fizyczna żyła w momencie otwarcia spadku, czyli w momencie śmierci spadkodawcy. Do dziedziczenia można powołać także nasciturusa, czyli dziecko poczęte, ale jeszcze nienarodzone. Warunkiem dziedziczenia jest w takim przypadku, aby dziecko było poczęte przed śmiercią spadkodawcy, a następnie urodziło się żywe.
Dziedziczyć może również osoba prawna pod warunkiem, że istnieje w chwili śmierci spadkodawcy. W testamencie można ustanowić również fundację i powołać ją do dziedziczenia, co stanowi wyjątek od zasady, że osoba prawna, która nie istnieje w chwili otwarcia spadku, a więc w chwili śmierci spadkodawcy, nie może być powołana do dziedziczenia. Jednakże, aby fundacja taka mogła być spadkobiercą, musi zostać wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego w ciągu 2 lat od dnia, kiedy testament został ogłoszony.
W testamencie można również ustanowić opiekuna prawnego dla swojego dziecka/dzieci na wypadek naszej śmierci (więcej o instytucji opiekuna prawnego przeczytasz tutaj).
Co można napisać w testamencie?
W testamencie można dokonać zapisu zwykłego lub windykacyjnego lub ustanowić polecenie. Więcej o tych rozwiązaniach w kolejnym wpisie. Teraz po krótce wyjaśnię tylko, że przedmiotem zapisu zwykłego jest zobowiązanie spadkobiercy do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby. Zapis windykacyjny może być dokonany wyłącznie w testamencie notarialnym. Jego przedmiotem jest przepisanie na kogoś konkretnej rzeczy już z chwilą śmierci spadkodawcy. Polecenie w testamencie oznacza, że spadkodawca zobowiązuje do konkretnego działania lub zaniechania spadkobiercę lub zapisobiercę.
W końcu w testamencie można kogoś wydziedziczyć, czyli pozbawić prawa do zachowku (więcej na ten temat wkrótce).
Rodzaje testamentów
Ustawodawca przewidział kilka rodzajów testamentów. Zasadniczo dzielimy je na zwykłe i szczególne, a wybór formy w jakiej sporządzimy testament zależy od sytuacji w jakiej znajduje się spadkodawca. Podkreślenia wymaga, że wszystkie testamenty bez względu na formę w jakiej zostały sporządzone, mają jednakową moc prawną, jeżeli spełniają ustawowe warunki.
Testamenty zwykłe
Testamenty zwykłe są najbardziej popularną formą rozporządzenia majątkiem na wypadek śmierci. Sporządza się je w standardowych sytuacjach, gdy nie zachodzą nagłe i nieprzewidziane zdarzenia określone przez ustawodawcę. Wybór formy sporządzenia takiego testamentu zależy od upodobań spadkodawcy. Należy pamiętać, że tak jak pisałam wcześniej, każda z form testamentu jest sobie równa i wywołuje takie same skutki prawne.
Testament własnoręczy (holograficzny)
Jest to najprostszy sposób na sporządzenie testamentu – swoją wolę należy spisać własnoręcznie, podpisać i opatrzyć datą. Taki testament musi być w całości sporządzony własnoręcznie (pismem odręcznym) – nie można np. sporządzić go na komputerze, a następnie wydrukować i podpisać (taki testament będzie nieważny). Należy pamiętać o dacie – jej brak może również skutkować nieważnością, np. gdy będzie istniało kilka testamentów i nie będzie można ustalić chronologii ich sporządzenia.
Testament notarialny
Testament notarialny spisywany jest przez notariusza za opłatą (50 zł + VAT, prosty testament bez dodatkowych zapisów). Musimy skorzystać z formy aktu notarialnego, jeżeli chcemy w testamencie zawrzeć zapis windykacyjny. W powszechnym mniemaniu testamenty sporządzone u notariusza uważane są za bardziej pewne i bezpieczne, jednak jak wskazywałam już wcześniej, wszystkie formy sporządzenia testamentu są sobie równe, a testament sporządzony w formie aktu notarialnego nie ma większej mocy niż np. sporządzony własnoręcznie.
Testament allograficzny (urzędowy)
Jest to niezwykle rzadko spotykana forma testamentu, głównie z uwagi na jej skomplikowanie. Sporządzenie testamentu tego typu wymaga obecności dwóch świadków oraz osoby pełniącej funkcje publiczne. Ostatnia wola oświadczana jest ustnie, ale następnie spisywana jest w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Następnie odczytuje się go spadkodawcy w obecności świadków. Ostatecznie testament powinien być podpisany przez testatora i wszystkich świadków, w tym urzędnika. Ze względu na duże obwarowania formalne sporządzenia takiego testamentu, częste są w praktyce przypadki nieważności testamentu alograficznego. Warto wspomnieć, że z tego rodzaju testamentu nie mogą skorzystać osoby nieme i głuche.
Testamenty szczególne
Testamenty szczególne można sporządzić jedynie w ściśle określonych ustawą przypadkach, na przykład, gdy istnieje obawa rychłej śmierci. Ta forma rozrządzenia ma zapewnić szansę wyrażenia woli co do losów majątku w nagłych i nieprzewidzianych sytuacjach.
Testament ustny
Taką formę sporządzenia testamentu można wybrać, jeśli istnieje obawa rychłej śmierci lub zachodzą szczególne okoliczności, ze względu na które zachowanie zwykłej formy jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Testament ustny sporządza się w obecności trzech świadków. Testament ustny musi być spisany przed upływem roku od jego złożenia, bądź ewentualnie potwierdzony przez zeznania przed sądem.
Testament podróżny
Testament podróżny można sporządzić podczas podróży statkiem morskim lub powietrznym. Oświadczenie składa się przed dowódcą statku lub jego zastępcą. Niezbędna jest obecność dwóch świadków. Testament jest spisywany, odczytywany, podpisywany i opatrywany datą.
Testament wojskowy
Może być on sporządzony tylko w czasie mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli. Jego szczegółowe warunki określa rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej w sprawie testamentów wojskowych.
Odwołanie testamentu
Oświadczenie spadkodawcy zawarte w testamencie nie wywiera żadnych skutków prawnych aż do jego śmierci i dlatego sporządzony testament można odwołać w każdej chwili. Odwołać można testament w całości lub tylko niektóre z rozrządzeń.
Aby odwołać testament można:
- sporządzić nowy testament (nowy testament może być w tej samej formie lub innej przewidzianej prawem);
- zniszczyć testament (np. podrzeć, spalić) lub pozbawić go cech, od których zależy jego ważność (skreślić datę, zamazać podpis), czynności te powinny zostać wykonane w zamiarze odwołania testamentu;
- dokonać w nim zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień (np. przekreślenie testamentu).
Należy pamiętać, że jeżeli istnieją dwa testamenty, spisane w różnych datach i część rozrządzeń testamentowych jest sprzeczna ze sobą, uznaje się, że testament późniejszy uchyla postanowienia sprzeczne testamentu wcześniejszego. Aby uniknąć sporu sądowego, co do tego, który testament należy przyjąć za ostatnią wolę spadkodawcy, najlepszą opcją jest zniszczenie starego testamentu po sporządzeniu nowego.
Gdzie przechowywać testament?
Napisanie testamentu to jedno, a drugie to jego wykonanie po śmierci spadkodawcy. Musimy zatem zadbać o to, aby przez lata testament nie stracił właściwości decydujących o jego ważności (np. wyblakły podpis) i aby został po naszej śmierci ujawniony. Nie chowajmy zatem testamentu w ciężko dostępnym tajnym miejscu, tylko przekażmy informację o testamencie zaufanej osobie. Dobrym pomysłem będzie poinformowanie o testamencie powołanego do dziedziczenia spadkobiercę – takiej osobie będzie zależało, aby testament ujrzał światło dzienne.
Testament można również oddać na przechowanie notariuszowi, który może na życzenie spadkodawcy zarejestrować go w Notarialnym Rejestrze Testamentów
