Opiekun prawny dziecka to pojęcie, o którym na co dzień nie myślimy. Zazwyczaj są to po prostu rodzice dziecka i rzadko ulega to zmianie. Co jednak w przypadku, gdy rodzice dłużej nie mogą sprawować tej roli? Ostatnio zapytano mnie kilkukrotnie o to, czy można ustanowić opiekuna prawnego dla swojego dziecka (dzieci) w przypadku śmierci obojga rodziców, dlatego wiem, że ta kwestia trapi wielu z Was. Mam nadzieję, że ten wpis wyjaśni instytucję opiekuna prawnego i pozwoli podjąć działania, które zapewnią Wam spokojny sen.
Kim jest opiekun prawny dziecka?
Opiekunem prawnym nazywamy osobę powołaną przez sąd opiekuńczy do ochrony interesów osobistych i majątkowych dziecka. Opiekun powoływany jest w przypadku, gdy dziecko potrzebuje opieki, a więc obowiązkowo do momentu osiągnięcia przez nie pełnoletniości. Opiekun jest zobowiązany do sprawowania pieczy nad dzieckiem, powinien z należytą starannością dbać o jego majątek i potrzeby życiowe.
Taka osoba jest również ustawowym przedstawicielem swojego podopiecznego, co wiąże się z możliwością dokonywania czynności prawnych w jego imieniu. Warto wiedzieć, że opiekun prawny nie może jednak reprezentować dziecka podczas czynności prawnych, które dokonuje z samym sobą, ze swoim małżonkiem lub krewnymi w linii prostej i niektórymi krewnymi z linii bocznej. Wyjątkiem jest tu darowizna na rzecz dziecka lub inna czynność prawna polegająca na bezpłatnym przysporzeniu na jego rzecz. Gdy pozwala na to rozwój umysłowy i stan zdrowia dziecka, opiekun prawny, przed podjęciem decyzji, powinien wysłuchać swojego podopiecznego, a także uwzględnić rozsądne życzenia małoletniego.
Nadzór sądowy nad opiekunem prawnym dziecka
Zapewne wielu z nas obawia się, czy ewentualny opiekun prawny będzie prawidłowo wywiązywał się ze swoich obowiązków wobec naszego dziecka i należycie dbał o jego majątek. Warto podkreślić, że zgodnie z art. 156 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, opiekun musi uzyskać zgodę sądu we „wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego”. Do takich spraw zaliczamy:
- czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu majątkiem,
- sprzedaż nieruchomości należącej do dziecka,
- zmiana imienia i nazwiska podopiecznego,
- umieszczenie małoletniego w domu dziecka.
UWAGA! Każda z powyższych czynności, dokonana bez zgody sądu, jest nieważna
Co istotne, sąd opiekuńczy ma możliwość interesowania się losem dziecka i sprawuje nadzór nad sprawowaniem opieki, zaznajamiając się na bieżąco z działalnością opiekuna oraz udzielając mu wskazówek i poleceń. Może też żądać od opiekuna wyjaśnień we wszelkich sprawach należących do zakresu opieki oraz przedstawiania dokumentów związanych z jej sprawowaniem.
Czy sami możemy wyznaczyć opiekuna prawnego dla dziecka?
Oczywiście tak – możemy wyznaczyć opiekuna prawnego dla naszego dziecka na wypadek np. śmierci obojga rodziców (należy pamiętać, że opiekunem prawnym nie może zostać nikt, dopóki przynajmniej jedno z rodziców posiada pełnię praw rodzicielskich). Zgodnie z art. 149 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:
„Gdy wzgląd na dobro pozostającego pod opieką nie stoi temu na przeszkodzie, opiekunem małoletniego powinna być ustanowiona przede wszystkim osoba wskazana przez ojca lub matkę, jeżeli nie byli pozbawieni władzy rodzicielskiej.”
Zgodnie zatem z unormowaniami zawartymi w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, o ile jest to możliwe, opiekunem prawnym dziecka powinna zostać osoba wskazana przez jego rodziców. Takiego wskazania można dokonać w testamencie (o tym jak sporządzić testament i dlaczego nie jest to wcale trudne, w następnym wpisie). Należy pamiętać, że sąd opiekuńczy bierze pod uwagę wolę rodziców, ale nie jest nią związany.
UWAGA! Sąd przy podjęciu decyzji bierze pod uwagę przede wszystkim dobro dziecka. Może on także zdecydować się na przekazanie małoletniego pod opiekę innej, bardziej zaufanej, osobie.
Kto może zostać opiekunem prawnym dziecka?
Jako ewentualnych opiekunów prawnych możemy wskazać nie tylko członków rodziny, ale i przyjaciół czy inne osoby, z którymi jesteśmy związani. Przy rozważaniu, kto mógłby takim opiekunem zostać, musimy jednak pamiętać, że opiekunem prawnym może zostać osoba, która:
- ma pełną zdolność do czynności prawnych,
- posiada pełnię praw publicznych.
Zaś nie może zostać opiekunem prawnym osoba, która:
- została pozbawiona praw rodzicielskich,
- została zwolniona z opieki prawnej,
- popełniła przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności,
- popełniła przestępstwo z użyciem przemocy we współpracy z małoletnim lub na jego szkodę,
- posiada zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją i opieką nad małoletnim,
- posiada zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach (lub nie może ich opuszczać)
